HÌNH TƯỢNG LỢN TRONG NGHỆ THUẬT

Ngu tối và bẩn thỉu

Người Việt Nam ta có các câu tục ngữ “ngu như lợn”, “bẩn như lợn” để nói về sự ngu dốt và bẩn thỉu. Ý tưởng đó cũng được chia sẻ bởi nhiều nền văn hóa, tôn giáo trên thế giới. Thậm chí, người Kirgiz còn coi lợn là biểu tượng của sa đọa, nhơ nhuốc và độc ác. Thánh Clement của Thiên Chúa giáo cho rằng chỉ những kẻ ti tiện và phóng dục mới ăn thịt lợn. Trong Kinh phúc Âm có dụ ngôn về vứt ngọc trai cho lợn, biểu tượng của sự dại dột khai mở những chân lý tinh thần cho những kẻ không xứng đáng và cũng không có khả năng tiếp thu những chân lý ấy. Luật của người Hồi giáo cũng cấm ăn thịt lợn. Trong những bức tranh vẽ bánh xe Sinh tồn của Tây Tạng, con lợn mang ý nghĩa vô minh, u tối và dục vọng.

Trung tâm của bánh xe xác định nguyên nhân gốc rễ của Tồn tại. Nó được mô tả như một con lợn, một con rắn và một con gà trống, mỗi con cắn đuôi con phía trước để chúng tạo ra một vòng tròn. Con lợn đại diện cho sự vô minh, một sự hiểu lầm về bản thân hoặc bản ngã. Sự thiếu hiểu biết dẫn đến ham muốn tiêu cực, đại diện bởi con gà trống, luôn luôn đòi ăn hoặc tìm kiếm thêm thức ăn để mổ. Khi chúng ta không thể có được những gì chúng ta muốn, chúng ta trải nghiệm sự thất vọng, kích thích, tức giận và hận thù, được đại diện bởi con rắn sẵn sàng tấn công khi bị đe dọa. Tức giận tăng cường ý thức bản ngã và do đó chúng ta thấy rắn cắn đuôi của con lợn và chúng thể hiện toàn bộ vòng luẩn quẩn luân hồi.

Vòng tròn sáng tối của người Tây Tạng với ba con vật (lợn, gà trống, rắn) cắn đuôi nhau, biểu tượng cho bản chất Tồn tại người

Đam mê sắc dục

Người Hy Lạp cổ đại cho rằng lợn là biểu tượng của dục vọng thấp hèn. Trong thần thoại Hy Lạp, nữ thần của ma thuật Circe xinh đẹp có nhiều đàn ông đam mê thèm muốn. Nhưng nàng lại dùng phép thuật để biến những người đàn ông thành lợn. Chính vì vậy trong rất nhiều các tranh vẽ về đề tài Circe, nàng thường được thể hiện đang dùng bùa phép trước bầy lợn hau háu tiến về phía mình.

Người phương Đông đôi khi cũng gán ý nghĩa đam mê sắc dục với lợn. Ví dụ trong tiếng lóng Việt Nam hiện đại có từ “phim con heo” để chỉ về những bộ phim người lớn với cảnh sinh hoạt tình dục thô thiển. Trong tiểu thuyết Tây du ký của Ngô Thừa Ân, nhân vật Trư Bát Giới tham ăn háo sắc được hiện thân trong hình ảnh quái vật nửa người nửa lợn. Trong Ấn Độ giáo, lợn (rừng) là một trong những hiện thân của Vishnu, nó phóng sâu xuống lòng đất để đến được chân cột lửa, tức linga. Đôi khi lợn (rừng) còn biểu tượng cho sự trụy lạc vô độ và tàn bạo.

Minh họa Circe trong sách thế kỷ 19. Nàng đang dùng phép biến những người đàn ông thành lợn

Edmund Dulac. Cung điện của Circe. 1918, màu nước. Circe biến những người đàn ông đam mê nàng thành lợn rồi cho các nàng hầu trêu đùa, hành hạ bầy lợn.

Minh họa nhân vật Trư Bát Giới trong tiểu thuyết Tây Du Ký

Sinh sản dồi dào

Lợn nái thường được thần thánh hóa thành biểu tượng của khả năng sinh sản dồi dào, cuộc sống sung túc. Trong thần thoại Ai Cập, nữ thần Nut của bầu trời và mẹ vĩnh cửu của các vì sao thường được được tạo hình trong dáng vẻ của một con lợn nái đang cho đàn con bú. Lợn nái cũng là con vật hiến tế được ưa chuộng nhất để dâng lên nữ thần đất đai và mùa màng Demeter. Trong văn hóa Việt Nam, lợn nái cũng mang tính biểu trưng cho cuộc sống ấm no, con đàn cháu đống. Trong các dịp hiến tế, lễ nạp người Việt Nam hay cúng thịt lợn, lễ hỏi dâu cũng thường dùng lợn. Dân gian có những câu ca dao tục ngữ như: “giàu lợn nái, lãi gà con”, “trông mặt mà bắt hình dong, con lợn có béo thì lòng mới ngon”, “mẹ em tham thúng xôi dền, tham con lợn béo tham tiền Cảnh Hưng…”. Trong dịp Tết, người Việt Nam mua tranh gà đàn hoặc lợn đàn về treo để mong một năm mới sung túc đầy đủ.

Như vậy, trong văn hóa nghệ thuật, hình tượng Lợn mang những ý nghĩa tốt xấu khác nhau, chứng tỏ hình ảnh con lợn đã xâm nhập vào nhiều ngóc ngách tâm hồn của con người. Đặc biệt, đối với người nông dân Việt Nam, con lợn gắn bó hàng ngày với họ, đồng thời cũng là một phương tiện phát triển kinh tế, thì những tác phẩm nghệ thuật có sử dụng hình tượng Lợn luôn tạo nên cảm giác gần gũi, dễ tiếp nhận đối với quần chúng nhân dân.