1918 là năm bức màn hạ xuống “Thời kỳ hoàng kim” của Vienna với sự ra đi của tài năng sáng giá nhất, Gustav Klimt. Sau cái chết đột ngột của họa sĩ ở tuổi 55, những người bạn của ông đã bước vào xưởng vẽ Feldmühlgasse 11 ở ngoại ô Vienna và có một khám phá đáng kinh ngạc. Trên giá vẽ vẫn còn bức chân dung đầy lôi cuốn của một phụ nữ không tên: Dame mit Fächer (Quý cô và chiếc quạt), 1917-18, bức chân dung tuyệt đẹp cuối cùng của ông, bức tranh giống như một lễ cầu siêu cho thời đại hoàng kim đã qua đi.
Gustav Klimt, Dame mit fächer (Quý cô và chiếc quạt), 1918.
Thu hút thị giác với nền họa tiết phương Đông, bảng màu ngọc lam, vàng, hồng, tím và cam cùng nét đẹp tự tin của người mẫu, sức hấp dẫn của tác phẩm vẫn không hề giảm sút: hơn một thế kỷ sau khi được tạo ra, nó vẫn quyến rũ và đầy bí ẩn.
Đối với các nghệ sĩ, có hai kiểu tác phẩm cuối cùng. Có thể là những suy nghĩ từ biệt hoàn thành khi đã cao tuổi, hoặc những cuộc chơi cuối cùng ngẫu nhiên—những tác phẩm được tạo ra khi nghệ sĩ ở đỉnh cao của năng lực. Dame mit Fächer là một bằng chứng cho hiện tượng này. Đạt được danh vọng và sự giàu có trong một thập kỷ trước đó, với ánh hoàng kim rực rỡ của Nụ hôn, Judith I và Chân dung Adele Bloch-Bauer I, khi năm 1917 kết thúc, họa sĩ đang thử nghiệm những kiểu thức và mô-típ mới (tuy nhiên sự say mê với vẻ đẹp của phụ nữ ở ông vẫn không thay đổi).
‘Dame mit fächer’ trên giá vẽ trong studio của Klimt, 1918.
Hình dáng người phụ nữ – với nụ cười và ánh mắt xa xăm, lớp kimono táo bạo – đặt ở trung tâm của vòng xoáy hoa văn và họa tiết Đông Á: chim trĩ vàng, chim hạc, hoa sen nở và đáng chú ý nhất là một con phượng hoàng dang cánh. Giống như màu nền vàng, tất cả đều tượng trưng cho sự may mắn.
Gustav Klimt
Danh tính của người mẫu vẫn là một bí ẩn, mặc dù có ý kiến cho rằng đó là Johanna Staude, một người bạn của Klimt, người đã làm mẫu cho ông và Schiele. Sự bí ẩn có vẻ phù hợp với cách họa sĩ xử lý chủ đề của mình. Ngay cả khi vẽ theo đơn đặt hàng cho giới thượng lưu Vienna – người mẫu không hoàn toàn là trọng tâm trong các bức chân dung của ông. Klimt không chỉ vẽ những người phụ nữ kiểu cách, ông còn đặt họ đắm chìm trong kiểu cách. Trong các tác phẩm trước đó, ông để họ trong những cơn sóng vàng, còn ở đây, ông bao bọc nàng thơ cùng chiếc quạt trong một biển biểu tượng của phương Đông.
Và không chỉ có phông nền là cấp tiến. Thomas Boyd-Bowman, giám đốc cấp cao Nghệ thuật Ấn tượng và Hiện đại của Sotheby’s đã lưu ý: “Khi xã hội thay đổi, với các yếu tố cấp tiến hơn khuyến khích bình đẳng giới – và thậm chí cả việc thảo luận về những khát khao của phụ nữ – việc thể hiện phụ nữ tập trung vào một nghịch lý trong đó phụ nữ chỉ có thể là thánh nhân hoặc tội đồ. Nghệ thuật của Klimt – hiện đại cả về hình thức lẫn cảm nhận – tránh sự lưỡng phân như vậy.” Quả thực, nhân vật nữ của Klimt thường – cùng một lúc – vừa mềm mại vừa thẳng thắn, gợi tình và mong manh, thanh lịch và thú tính. Trong Dame mit Fächer, ông đã hình dung ra một nhân vật quyến rũ – để lộ hơi quá ở đôi vai, chiếc quạt – tinh nghịch, ngập ngừng – che đi phần ngực của cô. Klimt đã biến một phụ nữ Vienna thành một geisha (có thể nói như vậy).
‘Dame mit fächer’ treo trong căn hộ của Erwin Bohler, khoảng năm 1920.
Ảnh: Lưu trữ ảnh Michael Huey and Christian Witt-Dörring.
Sau cái chết của Klimt, xưởng vẽ của ông tại một ngôi nhà nghỉ hè ở quận 13 của Vienna đã trống rỗng. Egon Schiele và Emilie Flöge đã cố gắng cứu lấy xưởng vẽ nhưng chỉ trong vài năm, địa điểm này đã được tái phát triển, biến tòa nhà Biedermeier khiêm tốn thành một villa. Dame mit Fächer được đưa vào bộ sưu tập của chủ đầu tư công nghiệp Erwin Böhler, người đã trưng bày nó tại triển lãm Vienna Kunchau năm 1920. Sau đó, nó được chuyển qua Bộ sưu tập Rudolf Leopold và được chủ sở hữu hiện tại mua lại vào giữa những năm 1990.
Vào năm 2021-2022, tác phẩm là tâm điểm của một cuộc triển lãm đặc biệt tại Thượng Belvedere ở Vienna, nơi trưng bày những tác phẩm cuối cùng của Klimt. Tuy nhiên, về bản chất, đây không phải là nỗ lực muộn màng. Người phụ nữ bí ẩn trong thế giới hoa và chim của cô, chiếc quạt được đặt một cách ý nhị, là sự thức tỉnh: giống như con phượng hoàng sà xuống sau lưng cô, là sự bay bổng của một nhân vật được hồi sinh.
Lược dịch bởi Viet Art View
Bài viết của Christian House
Nguồn: Sotheby’s
