Bức ‘Chân dung thần Chiến tranh’ của Peter Paul Rubens, họa sĩ Baroque thế kỷ 17, sẽ xuất hiện trong buổi tối đấu giá nghệ thuật hiện đại của Sotheby’s vào tháng 5 này.
Tác động của Peter Paul Rubens đối với các thế hệ nghệ sĩ, từ những người cùng thời với ông ở thế kỷ 17 cho đến những nghệ sĩ đương thời có thể nói là không hề phóng đại. Phong cách sang trọng và kỹ thuật của ông, sắc màu và chủ đề cởi mở đã truyền cảm hứng cho vô số nghệ sĩ, những người đã nghiên cứu tác phẩm của ông, mô phỏng phong cách và khao khát đạt được danh tiếng vô song của ông với tư cách một họa sĩ, một người nổi tiếng. Như Frank Stella đã viết trong Không gian làm việc, Rubens là “nguồn năng lượng hình ảnh vô tận”. Trong Les Fleurs du Mal, nhà thơ Charles Baudelaire mô tả tác phẩm của Rubens hiện hữu “nơi cuộc sống trôi chảy và chuyển động không ngừng, như không khí trên trời và nước dưới biển.” Được đưa ra tại Phiên đấu giá buổi tối hiện đại của Sotheby’s vào ngày 16 tháng 5, ‘Chân dung thần Chiến tranh’ của Rubens, từ Bộ sưu tập Fisch Davidson danh tiếng, là tiêu biểu cho những đặc điểm này.
Ngài Peter Paul Rubens. Chân dung thần Chiến tranh (khoảng 1620). Ước tính: 20,000,000 – 30,000,000 USD.
Trong suốt cuộc đời mình, Rubens để lại dấu ấn không thể phai mờ đối với các học trò, người cộng tác và những người cùng thời. Những sáng tạo nghệ thuật vĩ đại nhất của ông được minh họa trong tác phẩm của Anthony van Dyck, người được coi là người kế vị, học trò xuất sắc nhất của ông. Ở Amsterdam, Rembrandt đã sưu tập các bức tranh và phác họa sơn dầu của Rubens, đã đo lường thành công của chính mình trong mối liên quan với họa sĩ người Flemish và thường xuyên phản hồi trực tiếp về những gì đã có trước trong hội họa của Rubens. Diego Velázquez, khi gặp Rubens ở Tây Ban Nha vào năm 1626, đã tham gia vào một cuộc đối thoại nghệ thuật với ông, điều này đã khiến họa sĩ người Tây Ban Nha thay đổi quá trình sáng tạo của mình. Di sản của Rubens được truyền lại bởi nhiều học trò và phụ tá trong xưởng. Học hỏi trực tiếp từ Rubens, họ tiếp tục phổ biến cách tiếp cận sáng tạo và phong cách nghệ thuật của ông.
Ảnh hưởng lâu dài của Rubens
Xưởng của Ngài Peter Paul Rubens. Đức Mẹ lên Thiên đường, có thể vào giữa thập niên 1620. Nguồn: Phòng trưng bày Nghệ thuật Quốc gia.
Học giả nổi tiếng Julius S. Held đã viết trong một danh mục triển lãm năm 1942: “Nghệ thuật của Rubens có một ngôn ngữ phổ quát. Những sáng tạo của ông cũng đa ngôn ngữ như tác giả của chúng.” Là một nhà buôn hiểu biết, Rubens giám sát chu trình sản xuất rộng rãi các bản in được thực hiện sau các tranh và thảm đẹp nhất của ông, làm cho phạm vi ảnh hưởng của ông vượt qua ranh giới địa lý. Mặc dù bản thân bậc thầy người Hà Lan chưa bao giờ đến Châu Mỹ hay Châu Á, nhưng việc lưu hành các bản in như vậy đã giúp tác phẩm của ông thu hút các nghệ sĩ ở bên ngoài Châu Âu. Các nghệ nhân Cảnh Đức Trấn đã sản xuất đồ sứ xuất khẩu của Trung Quốc với hình ảnh tác phẩm tôn giáo và thế tục của Rubens. Các nghệ sĩ người Mỹ Latinh thuộc địa đã sử dụng các bản khắc phỏng theo ông để làm mẫu cho tác phẩm của họ, như Đức Mẹ lên Thiên đường của Rubens (bệ thờ của Nhà thờ Antwerp), tác phẩm đã được nhắc lại khắp các nhà thờ địa phương ở Thành phố Mexico, Cuzco và khắp Tân Tây Ban Nha.
Trong thế kỷ 18, những nghệ sĩ vĩ đại nhất của Rococo Pháp – bao gồm Jean-Antoine Watteau, Jean-Honoré Fragonard và François Boucher – đã ngưỡng mộ sự tự do trong biểu cảm và tính trữ tình của Rubens. (Fragonard giỏi sao chép các tác phẩm của Rubens đến mức một số bức vẽ của họa sĩ người Pháp này từng bị nhầm là của Rubens. Đây là trường hợp với bức phác họa màu nước của Fragonard phỏng theo Nessus và Deianeira của Rubens). Những khung cảnh fêtes galantes của họ, bãi cỏ với trò tiêu khiển của những nhân vật ăn mặc trang trọng, rất gần gũi với những bức tranh thần thoại và đồng quê của Rubens, như trong Bãi cỏ của một lâu đài.
Peter Paul Rubens. Bãi cỏ của một lâu đài. Nguồn: Bảo tàng Kunsthistorisches.
Antoine Watteau, Cythera lên thuyền. Sơn dầu trên toan. Paris, Bảo tàng Louvre, Inv. No. 8525.
Ở Anh, Ngài Joshua Reynolds, giám đốc Học viện Hoàng gia, đã ngưỡng mộ “khả năng mà từ đó [Rubens] đã sáng tạo ra, sự phong phú trong sáng tác của ông, sự hài hòa xa hoa và màu sắc rực rỡ của ông,” đến mức “làm lóa mắt”. Một thế hệ các nhà sưu tập người Anh mới đã có được những tác phẩm quan trọng của Rubens, cho phép các nghệ sĩ tiếp theo phản hồi trực tiếp với ông. Do đó, sau khi Thomas Gainsborough bắt gặp Nơi lấy nước của Rubens ở London vào năm 1768, ông đã vẽ một bức tranh bày tỏ lòng kính trọng đối với họa sĩ Flemish, đưa phong cảnh Hà Lan đến vùng nông thôn nước Anh. Cả hai hiện đang ở Phòng trưng bày Quốc gia London. Tác động của tranh phong cảnh Rubens, một thể loại mà ông chuyển sang vào cuối đời, đã có được ảnh hưởng lâu dài. Trong một bài giảng năm 1833 tại Hampstead, John Constable đã ca ngợi “sự trong lành và ánh sáng mờ ảo, nhân vật vui vẻ và sống động” trong bầu không khí của Rubens.
Trái: Élisabeth Vigée Le Brun, Tự họa với mũ rơm. Sơn dầu trên toan. London, Phòng trưng bày Quốc gia, Inv. No. NG1653. Phải: Peter Paul Rubens. Mũ rơm. Sơn dầu trên ván. London, Phòng trưng bày Quốc gia, Inv. No. NG852.
Các bộ sưu tập ấn tượng của Rubens trong các phòng trưng bày lớn của Châu Âu (được thành lập như những bộ sưu tập quý tộc sở hữu những tài sản đặc biệt phong phú) đã cho phép những người theo Grand Tour cũng như các nghệ sĩ tương tác với Rubens. Một số, như họa sĩ người Pháp Élisabeth Vigée Le Brun đã thực hiện những chuyến đi đặc biệt “để xem những kiệt tác của Rubens”. Bức Le Chapeau de Paille [Mũ rơm] của ông đặc biệt quyến rũ cô. Cô kể lại trong hồi ký: “Tôi rất vui và được truyền cảm hứng đến mức tôi đã vẽ một bức chân dung của chính mình… cố gắng để có được những hiệu ứng tương tự… khi bức chân dung được trưng bày tại Salon, tôi có thể thú nhận rằng nó đã bổ sung đáng kể cho danh tiếng của tôi.” Việc Vigée Le Brun thể hiện trang phục của người mẫu đã truyền cảm hứng cho thời trang “nữ chăn cừu” hoặc “nông dân” được Marie Antoinette tán thành, nữ hoàng mà họa sĩ đã phục vụ với tư cách họa sĩ chính thức của triều đình. Một ví dụ về định hình thị hiếu, từ Rubens đến thời trang.
Peter Paul Rubens. Marie Medici xuống thuyền ở Marseilles. Sơn dầu trên toan. Paris, Bảo tàng Louvre, Inv. No. MR965.
Với sự xuất hiện của ý tưởng lãng mạn về cá nhân thiên tài nghệ thuật vào đầu thế kỷ 19, danh tiếng của Rubens đã lên một tầm cao mới. Nhà sử học nghệ thuật người Đức Johann Joachim Winckelmann tuyên bố: “Rubens là niềm vinh quang của nghệ thuật, của trường phái của ông, của đất nước ông và của tất cả các thế kỷ sắp tới; sự phong phú trong trí tưởng tượng của ông không phải là nói quá.” Các nghệ sĩ và nhà văn, đặc biệt là ở Pháp, đã khám phá Rubens một lần nữa. Với bộ sưu tập tác phẩm phong phú của Louvre hiện mở cửa miễn phí cho công chúng, việc sao chép các bức tranh của Rubens đã trở thành một phần thiết yếu trong đào tạo nghệ thuật.
Với Eugène Delacroix và Théodore Géricault, chúng ta tìm thấy những người hâm mộ nồng nhiệt nhất của Rubens. Người ta khó có thể tưởng tượng được tác phẩm Tự do dẫn dắt nhân dân của Delacroix hay Chiếc bè của Medusa của Géricault mà không có hành trình Marie Medici xuống thuyền ở Marseilles của Rubens (được chuyển từ Palais du Luxembourg đến Louvre). Các hình dáng, màu sắc ấm áp và sự phong phú trong bố cục của những kiệt tác thế kỷ 19 này đều bày tỏ lòng kính trọng đối với Rubens, cùng với bản chất cách mạng nhân dân hơn là quyền lực tối cao.
Edouard Manet, Bắt cá. Sơn dầu trên toan. New York, Bảo tàng Nghệ thuật Metropolitan, Inv. No. 57.10.
Delacroix, người đã tạo ra hơn 100 bức vẽ theo các tác phẩm của “Homer của hội họa” (cách ông gọi Rubens), đã gây ấn tượng về tầm quan trọng của Rubens đối với thế hệ đi sau. Ông khuyên Edouard Manet: “Người ta phải nhìn vào Rubens, được Rubens truyền cảm hứng, sao chép Rubens, Rubens là Chúa.” Manet đã làm theo lời khuyên này. Trong Bắt cá, ông đã gợi ra Công viên Het Steen của Rubens, thậm chí bao gồm một bức chân dung tự họa trong trang phục của một nhà quý tộc Antwerp thế kỷ 17, như thể khẳng định vai trò của người thừa kế nghệ thuật. Những người cùng thời với Manet là Pierre-Auguste Renoir và Paul Cézanne cũng học theo Rubens, biến những nữ thần mềm mại, có thân hình đầy đặn của ông thành những người đi tắm tròn trịa.
Trong khi các xu hướng nghệ thuật đến rồi đi, Rubens vẫn là nguồn cảm hứng. Bản chất đa diện trong nghệ thuật của ông cho phép các nghệ sĩ có sở thích đa dạng đặc biệt trải nghiệm sự kích thích sáng tạo của nó. Tiếng vang của Rubens có thể được tìm thấy trong Guernica của Picasso, Chân dung tự họa trong bộ áo giáp của Lovis Corinth và Nghệ sĩ với rau củ của Max Beckmann; những phản hồi trực tiếp trong Vô đề #221 của Cindy Sherman (một phần trong sê-ri Chân dung Lịch sử của cô) và Gazing Ball của Jeff Koons (Cuộc săn hổ của Rubens). Như Jenny Saville đã nói, “Cho dù bạn có thích Rubens hay không, ảnh hưởng của ông vẫn xuyên suốt con đường hội họa… ông là người thay đổi cuộc chơi.”
Trái: Cindy Sherman, Vô đề #221. C-Print. Bộ sưu tập Sue và Bud Selig. Phải: Peter Paul Rubens, Chân dung Isabella Brant. Sơn dầu trên ván. Florence, Galleria Degli Uffizi, Inv. No. 779.
Kỹ thuật điêu luyện của Rubens và đặc tính khó tả mà nó mang lại cho các bức tranh của ông, luôn khiến người xem mê mẩn. Giovanni Pietro Bellori, viết vào thế kỷ 17, “chiếc cọ dữ dội của ông,” có vẻ “được truyền cảm hứng như một luồng gió”. Hai thế kỷ sau, Vincent van Gogh cũng bày tỏ tình cảm tương tự khi mô tả tính tức thời trong phong cách của Rubens: Rubens vẽ “bằng một bàn tay nhanh nhẹn và không chút do dự… những bức tranh của ông vẫn tươi mới biết bao chính là nhờ [điều này].”
Nét vẽ của Rubens dao động ở giao điểm của hình tượng và trừu tượng. Theo cách nói của Jenny Saville, nó “mô tả hình dáng theo một cách gần như trừu tượng.” Stella giải thích, Rubens “[đã] nâng cao quan niệm về hội họa, màu sắc theo trường phái ấn tượng và bề mặt hình ảnh liên tục, ba mối quan tâm về hội họa mà hơn bất kỳ mối quan tâm nào khác đã dẫn đến nghệ thuật trừu tượng của thế kỷ XX một cách chắc chắn.”
Tầm quan trọng có lẽ đáng ngạc nhiên của Rubens đối với chủ nghĩa Biểu hiện Trừu tượng giữa thế kỷ 20 được gói gọn trong tác phẩm của Willem de Kooning, người vô cùng ngưỡng mộ họa sĩ Baroque. Như Saville lưu ý, “De Kooning và Rubens giống nhau vì bản chất của họ – chuyển động của việc tạo dấu ấn của họ.” “Vòng lặp của vải vóc và cơ thể” của Rubens trở thành “sự xoắn của cọ vẽ và màu sắc” của de Kooning. Đối với cả hai, tính chất vật chất của màu sơn và dấu vết có thể nhìn thấy của nó đã ngự trị tối cao.
Peter Paul Rubens, Chân dung Helena Fourment (‘Chiếc áo lông’). Sơn dầu trên ván. Vienna, Bảo tàng Kunsthistorisches, Inv. No. 688.
Đối với các nghệ sĩ như de Kooning, Lucien Freud, Francis Bacon và John Currin, Rubens cũng hấp dẫn vì cách tiếp cận gợi cảm của ông đối với chủ đề phụ nữ. Có lẽ không có mô tả nào về sự bão hòa sau giao hợp một cách thẳng thắn hơn hình ảnh người vợ thứ hai của ông, Helena Fourment, quấn áo lông thú. Người ta có thể tưởng tượng Rubens đồng ý với câu châm ngôn của de Kooning, “Thể xác là lý do tại sao sơn dầu được phát minh ra.” Thật vậy, chính từ “Rubens” đã đi vào từ điển của chúng ta, theo Từ điển tiếng Anh Oxford, có nghĩa là “một người phụ nữ đầy đặn, khêu gợi”. Nó xuất hiện trong văn học trải dài từ cuốn Giã từ vũ khí của Ernest Hemingway cho đến những cuốn sách đọc trên bãi biển đương đại; tên cướp Johnny Sack thậm chí còn sử dụng tính từ “Rubenesque” trong loạt phim truyền hình Sopranos.
Di sản lâu dài của Rubens là chủ đề của một triển lãm năm 2015 được tổ chức bởi Học viện Hoàng gia London và Palais des Beaux-Arts, Brussels. Khám phá chủ nghĩa Ruben trên diện rộng, triển lãm kết thúc với phần do Saville phụ trách, xem xét ảnh hưởng của Rubens đối với các nghệ sĩ đương đại, trong đó có cô. Như Saville đã giải thích, “Rubens đã khiến các nghệ sĩ vẽ nên những tác phẩm vĩ đại hơn của riêng họ.” Nghiên cứu về Rubens, tiếp thu Rubens và hiểu về Rubens giúp các nghệ sĩ đương đại chắt lọc được bản sắc nghệ thuật của riêng họ. Salmon Toor và Cecily Brown nằm trong số nhiều nghệ sĩ trẻ đương đại đã bày tỏ sự ngưỡng mộ đối với bậc thầy Baroque.
Là một kim chỉ nam sáng tạo, Rubens vẫn còn phù hợp cho đến ngày nay như khi ông ở châu Âu thế kỷ 17. Vào năm 2017, khi Louis Vuitton hợp tác với Jeff Koons trong chiến dịch “Masters”, hình ảnh Cuộc săn hổ của Rubens đã được đưa vào những chiếc túi xách hàng hiệu, tất cả đều được khắc tên ông. Gắn liền với tâm lý văn hóa, Rubens là hiện thân của ý tưởng về một bậc thầy với ảnh hưởng vượt khoảng cách địa lý và thời gian.
Nguồn: Sotheby’s
Lược dịch bởi Viet Art View
